Au Hasard Balthazar ( 1966 )

شخصیت اصلی فیلم ناگهان بالتازار یک الاغ است. فیلم در دهکده ای در ارتفاعات پیرنه فیلمبرداری شده که سرشار از خاطرات دوران کودکی او بوده. برسون،فیلم را این گونه می داند:" آزادانه ترین فیلمی است که ساخته ام،فیلمی که بخش اعظمی از وجود خودم را درون آن وارد کرده ام." از سال 1950 او به این موضوع فکر می کرد: "اگر فیلم مورد استقبال واقع شد، بسیار مدیون عنصر زندگینامه ای است....شروع فیلم غرق در دوران کودکی من است-درختان،جانوران،محیط و نواحی روستایی-این ها چیزهایی بودند که چه به عنوان کودک یا چه به عنوان نوجوان برای تعطیلات به آن جا می رفتم. کسی که با کار برسون آشنا نباشد، در اولین نماهای فیلم وقتی آن بچه الاغ و کودکان را می بیند، اشتباها خیال می کند که با یک فیلم کودکانه یا با اثری روبه روست که به گونه ای پر احساس قرار است یاد ایام گذشته را تصویر کند. اما برعکس، برسون می خواست"نشان دهد که مراحل زندگی یک الاغ، شبیه دوران زندگی انسان است: در بچگی او را نوازش می کنند و در بلوغ باید کار کند، وقتی آدم رشد می کند با استعداد و خلاق است و سر انجام دوره غیر قابل توضیح پیش از مرگ برای او فرا می رسد. " آندرو ساریس "منتقد سینا"این را درک کرد وقتی نوشت ((اگر ما بر سرنوشت بالتازار مویه می کنیم، به این دلیل نیست که دچار احساسات رقیقه می شویم،بلکه به این دلیل است که بالتازار به واسطه آن که آگاهی ما را تشدید می کند، منبع الهام بخش ما می شود.)) همان طور که ژان لوک گدار می گوید: (( فیلم واقعا جهان را در یک ساعت و نیم نشان می دهد،از دوران کودکی تا مرگ.)) این فیلم که شاید زیباترین و قدرتمندانه ترین اثر برسون است، مفهوم آزادی و رهایی را به شکلی مسرت بخش نشان نمی دهد یعنی همان طور که در پایان "یک محکوم به مرگ گریخته است" و "جیب بر" دیده ایم. در این فیلم رهایی با رنج توام است و معنایی از دلداری و تسلی را به شکلی غیر قابل توصیف بیان می کند. البته برسون بر روی شناختی که از الاغ به عنوان تصویری از فروتنی و تواضع داریم حساب می کند و شاید به ارتباطی که میان این حیوان و مردم عادی وجود دارد و باعث شده تا عیسی مسیح آن را انتخاب کند.برسون صحنه ای از ابله داستایوفسکی را به یاد می آورد که پرنس میشکین به صدای الاغی فکر می کند که کمک می کند او سلامت عقل و هوشیاری اش را بازیابد: "یادم هست که در بازل و در راه رسیدن به سوئیس،یک روز بعد از ظهر من به طور کامل از افسردگی بیرون آمدم و مساله ای که باعث شد چنین اتفاقی بیفتد صدای عر عر یک الاغ بود. من به شدت تحت تاثیر آن الاغ قرار گرفتم. به دلایلی بسیار خشنود و خرسند شدم و انگار فورا هر چیزی که در سرم بود، پاک شد. برسون تحت تاثیر این فکر قرار گرفت که "یک حیوان چیزی را به ابلهی می آموزد، انسانی که خود را یک ابله جا زده اما هوشمندی نادر یک حیوان باعث می شود او با زندگی ارتباط برقرار کند." برسون این مساله را به بخشی از زندگی اگناتوش لویولا مرتبط می داند که زمانی می خواست یک عرب مغربی را بکشد که اعتقاد داشت مریم مقدس را رنجانده اند. وقتی او به دنبال این "کافر" می گردد،اجازه می دهد که قاطرش تصمیم بگیرد چه راهی را باید انتخاب کرد. "آن حیوان راه بخشایش و گذشت را برمی گزیند و نه مجازات را." همه با جایگاه دیر پای الاغ در طویله مسیح و ورود پیروزمندانه مسیح به اورشلیم در یکشنبه نخل ریزان (یکشنبه پیش از عید پاک) آشنا هستند. برسون حتی با مغالغه ادعا می کند: "الاغ تمامی انجیل عهد جدید و عهد عتیق را تحت الشعاع قرار داده است." برسون اشاره می کند که عنوان فیلم اش از یک ضرب المثل باستانی گرفته شده کخ وارثان تاج و تخت پادشاه مجوسان را hasard می گفتند که واجد تمام معنای دو پهلویی است که برسون عرفا از این واژه در نظر داشته است: یعنی"شانس" و "سرنوشت" او مستقیما از اهدافش در این فیلم سخن می گوید: ناگهان بالتازار اضطراب و میل شدید ما در رویارویی با مخلوقی زنده است که کاملا فروتن و متواضع و به شدت پرهیزگار است که دست بر قضا به یک الاغ بدل شده است. بخت و اقبال او این بوده که نخوت و غرور نداشته باشد، با طمع و مال پرستی نسبتی نداشته باشد، رنج را تحمل کند و با شهوت بیگانه باشد و سر انجام جان بدهد.اندکی شبیه شخصیت شارلوت یکی از فیلم های اولیه چاپلین است، با این او یک حیوان است،الاغی است که هم در خودش غریزه تن دارد و هم نوعی معنویت یا عرفان مسیحی. در نگاه نخست دشوار است که بتوان ناگهان بالتازار را دنبال کرد چون شخصیت های فراوانی دارد و خطوط داستانی اش پر تعداد است. حتی ارائه خلاصه ای موجز از فیلم باعث سردرگمی می شود و کاملا بی معنا به نظر می رسد آن هم در فیلمی که 85 دقیقه است. ما آن چنان به طرح های دراماتیک معمول که سر انجام در نقطه ای به اوج می رسند، ما در برابر این نوع آثار باید به احساساتمان اعتماد کنیم تا بتوانیم به تدریج میان سکانس ها و نماهای متوالی ارتباطی بر قرار کنیم. پس زمانی که بتوان به فیلم نزدیک شد آن وقت است که این امکان به دست می آید تا ساختار استادانه ای که برسون پی افکنده را درک کنیم: الاغ در این فیلم،چونان یک نخ تسبیح رویدادهای فیلم را به همدیگر ربط می دهد و خطوط مختلف داستانی را به شیوه های عجیب در یکدیگر فرو می برد. این فیلم در واقع مجموعه ای است از گناهان بزرگ بشری اعم از غرور،تنبلی،میخواری و شهوتی که با حرص و طمع مسابقه گذاشته است تا نقش اول گناه را از آن خود کند. تمام صاحبان مختلف این الاغ،یکی از دیگری گناهکارتر است چون بالتازار هیچ قضاوت روشن و آشکاری از خود نشان نمی دهد،تنها کاری که او در برابر خشونت صاحبش انجام می دهد این است که پای به فرار می گذارد. به نظر من در این فیلم خود بالتازار راوی فیلم است،اگرچه برسون عملا به این مساله در فیلم اشاره نمی کند اما نقطه نظر فیلم به وضوح می گوید که راوی بالتازار است،این حیوان هم شاهد دوست داشتنی بدی ها در حق دیگران است و هم خودش قربانی همان بدی ها و شرارت هاست.خصوصا که برسون در صحنه ای که حقارت ماری را نشان می دهد، بر حضور خاموش بالتازار تاکید می کند. برسون در فیلم ناگهان بالتازار،نماهای خاصی از فیلم را خذف می کند و به این ترتیب به جدی ترین ساختار فیلمش تداوم می بخشد. زنجیره ای از ناملایمت که ماری، آن الاغ و بسیاری دیگر را در برگرفته نشان دهنده گردش دائمی بدی و شر است. موضوع بزرگ این فیلم علت العلل بودن است.علتی که با علت های بسیاری مرتبط است:بی معنا شدن معصومیت،غرور،اشاره ضمنی به مسیحاگونگی بالتازار،حرص و طمع و تن خواهی...این امپراطوری نامرئی و ساختار آن را صرفا می توان بر اساس این گفته که ژان در جیب بر می گوید،توجیه کرد:"شاید هر چیزی، یک دلیلی دارد."
نویسنده:نرگس رنجبر
منبع:الفبای سینما